Saman Balyaları ile Lego Ev Yapmak

Weimar’daki ‘einsB’ evinin mimarları, yığma konstrüksiyonu saman balyalarından olan, düşük teknolojili bir sistem ile, ekolojik, sürdürülebilir ve sağlıklı iki aile evi inşa etme hayallerini gerçekleştirdiler.

2015 yılında, üç aileden oluşan bir topluluk, bir arada ekolojik yaşam niyeti ile Weimar’daki çiftlik evini, ihaleye katılarak satın aldılar. İki aileye yetecek kadar yer vardı. Bununla birlikte, yapılardan biri (eski koyun ağılı) çürümek üzere ve ciddi hasarlıydı ayrıca kirleticilere maruz kalmıştı. Her ne kadar topluluk rehabilitasyonunu istese de koyun ağılının yıkılması engellenemedi. Yenilenen yapı, bir zamanlar elverişsiz olan yapı kompozisyonunu uyumlu şekilde dönüştürmeyi mümkün kıldığı için, topluluk için talihli bir duruma dönüştü. Mevcut bina ise misafir odaları ve ortaklaşa işletilen mahalle kafesi olarak işlevlendirildi. Şehir planlaması açısından, yeni bina sokağın seyrine atıfta bulunuyor ve özgün bir kimlik oluşturuyor. Kısmen ahşap çıtalarla kaplı pergolalar ve balkonlar, kompakt bina hacmini koruyor ve mevcut yapı strüktürünün ritmine uyum sağlıyor. Böylece yeni bina mevcut şehir manzarasına uyumlu, açık erişim alanları ile mahalle içinde yeni bir buluşma noktası sunuyor.

Kirletici maddelerin bertaraf edilmesinin ve zehirsiz malzemelerle inşaatın hem şimdiki hem de gelecek nesiller için ne kadar önemli olduğunu fark eden aileler, sürdürülebilirlik odaklı inşaat yöntemlerini araştırarak saman ağırlıklı duvar sisteminde karar kıldı. Kaynakları idareli kullanarak, CO₂ tasarrufu sağlayacak şekilde inşa etmek adına saman sadece ısı yalıtımı değil aynı zamanda yük taşıyıcı yığma duvar esasıyla kullanıldı.

Yakın çevreden seçilen büyük boy balyalar (240 x 120 x 70 cm) yığma duvar taşları gibi üst üste istiflendi. Yasal inşaat yöntemleri arasında olmayan bu yöntemin resmi kurumlara kabul ettirilmesi için ortak çalışma ve işbirliği gerekliydi. Saman balyası inşaatında deneyimli olan yapı mühendisleri ve inşaat çalışanlarının zaten olumlu tutum ve birlik içinde olmaları, inşaatın yapılabilirliği konusunda umut vericiydi. İstisnai durumlarda gerekli olan onay, iki katlı taşıyıcı konstrüksiyon için, ilgili statik analizlerin sunulmasının ardından verildi. Kaynakları korumak için ahşap kullanılarak inşa edilen tavanlar ve çatı, bambu çubuklarla güçlendirilen ve önceden preslenen büyük saman balyalarını daha da sıkıştırdı.

İnşaat ekibi, kış tatili sırasındaki yerleşim zamanını hevesle bekledi: Yüklenen saman balya duvarlar altı haftada 20 santimetre küçüldü. Sonra ilk olarak, çatı yüklerinin, tavan yüklerinin ve sabit yüklerin doğru yükseklikte yük dağılımı yapmaları için halka ankrajlar (duvar üstü kirişler) yerleştirildi.

1. Balkonlar ve pergolalar kurulmadan önce, kireç sıvanın kıvrımları ile saman özellikle güzel görünür | Fotoğraf: Nurgül Ece
2. “Yumuşak” saman balya kabuk ile cephenin köşeli ahşap unsurları arasındaki kontrast büyüleyici | Fotoğraf: Alexandra Schenker-Primus
3. Büyük balkonlar saman balyası evin kabuğunu korur ve biçim verir | Fotoğraf: Florian Hoppe

Deneyler: Kat planı ve ısıtma

Evlere yerleşecek olan iki genç ailenin her biri 5 üyeden oluşuyordu. İnşaatçılıktan gelen aileler günlük rutinlerini ve odaların kullanım gereksinimlerini, kat planı konseptine etkin şekilde yansıttılar. İki konut biriminin zemin katı yaşam, yemek ve pişirme fonksiyonlarını ilişkilendiriyor. Uyku alanı ve banyoyu barındıran geniş açık oda, bir balya ile üst kattan 70 santimetre daha yüksek tasarlanmıştı. Yaşam alanının U şeklinde samanla çevrelenmesi ve güney yönüne yapılan mümkün olan maksimum açıklıklar, kış günlerinde ısıtma ihtiyacını azalttı.

Saman balya evde bir ısı jeneratörü, ısı dağıtıcısı ve ısıtma yüzeyleri olan geleneksel bir ısıtma sistemi yoktur. Her dairenin zemin katında sadece bir adet şömine bulunmaktadır. İnşaatçılar, saman balyalarının ısı yalıtım ihtiyacını karşılayacağından ve güneş enerjisinden elde edilen pasif solar kazanımların yeterli ısınma sağlayacağından hareket etti. Konut sahipleri bir hafta boyunca evde kimse olmamasına rağmen “ısının asla 15 dereceden aşağıya düşmediğini” belirttiler. Aileler ilk kışlarında sadece 4 m3 odun kullandı. Bunu mümkün kılan; ısının içeride depolanmasını sağlayan kil dolgulu tavan sistemi, iç duvarların ahşap karkasının kil bloklarla örülmüş olması ve hafif kil dolgular yerleştirilerek büyük miktarda depolama kütlesi oluşturulmuş olması. Bu kütleler ısıyı içeride tutar ve dağıtır, böylece üst katta ek ısı kaynağı gerekmez. Konut sahipleri: “Bir kişinin uyumadan önce üst katta ara sıra üşüdüğü bir saat için ısıtma sistemi kurmaya değmez” görüşündeler.

Konut birimlerinden birinde üst kata çıkan bir iç merdivenin bulunmaması, sıcaklık hissini korumak için akıllıca bir taktikti. Merdiven uyku katına kadar dışarıdaki pergolalar üzerinden ulaşıyor. Ayrıca, yukarda ısıtma sisteminin bulunmaması nedeniyle hissedilen sıcaklık değişimi bağışıklık sistemini güçlendirir.

1. Birinci kat yalnızca kaba yapı haldeyken değil pencereler takıldığında da ışıkla dolu | Fotoğraf: Studio Beetz
2. Eski ahşap kapılar apartman kapıları olarak yeni binaya taşınmış | Fotoğraf: Nurgül Ece

Her aşamda sürdürülebilirlik odağı

Sökülen mevcut binanın çatısı hala iyi durumda olduğu için, çatı kiremitleri ve kullanılabilir durumda olan ahşaplar planlanma aşamasında olan müştemilat yapılarında kullanılmak üzere bir kenara ayrılmış. Saman balya duvarların temelleri için asgari ölçüde çimento kullanımı ile şerit temeller yapılmış. Balyalar, beton temelin üzerindeki köpük cam plakalara oturuyor. Sıkıştırılmış köpük cam çakıl, başka bir yatay izolasyon olmadan, zemin ile taban plakası arasında minimal fakat etkili bir şekilde uzanıyor. Bu yalıtıcı plaka ekolojik ve geri dönüştürülebilir bir çözüm sunarken aynı zamanda zeminden yükselen kapilar suyu engelliyor. Taşıyıcı keresteler üzerindeki masif ahşap döşeme tahtaları, taş zeminler veya parke, zemin kattaki döşeme sistemini tamamlıyor.

Kullanılan çeşitli toprak yapı malzemeleri

Bölgesel ve sağlıklı bir yapı malzemesi olan kil, saman ve ahşabın yanı sıra iç mekanlar için bir başka önemli yapı malzemesi. Saman balyalarının yüzeyi kil esaslı sıva ile 3 cm kalınlığında sıvanmış. Konut sahiplerinin yapı ustalığı sayesinde bu işi kendi başlarına ve düzenledikleri atölyelerle tamamlamaları mümkün olmuş. Dış cephede saman yüzey kireç sıva doğrudan uygulanarak kapatılmış, böylece su ve rüzgâr geçirimsizliği sağlanmış. Uygulanan sıva, saman balyalarının oluşturduğu yumuşak geçişli yüzeyi ortaya çıkarıyor. Ayrıca, yoğun yağış alan cephelerdeki pergolalar ve balkon kenarları, kireç sıvayı kötü hava şartlarına karşı koruyor.

1. Ahşap karkasın bölmelerine yerleştirilmiş olan kil bloklar, güneşten ve ahşaplardan gelen ısıyı muhafaza eder
2. Saman, doğrudan sıva yapılabilen mükemmel bir sıva tabanıdır
3. 3 cm kalınlığında uygulanan kil, odada bulunan nemi muhafaza eder ve oda iklimini düzenler
4. Ahşap yüzeyler ve kil blok yüzeylere altyapı tabanı olması için saz kamışı kullanılır
   Fotoğraflar: Nurgül Ece

Teknolojiyi en aza indirmek

Isıtma sistemi olmayan yapı, aynı zamanda güç kaynağını da temel ihtiyaçlara göre indirgemiştir. Ek olarak, ana şebeke ayırıcı anahtarlar veya korumalı kablolar kurulmuştur. Ev, yüksek ısı yalıtım gücü, geniş depolama kütlesine sahip pasif solar kazanımlar ve fotovoltaik sistem nedenleriyle, mekanik havalandırma olmadan bile KfW 55 standardına ulaşır. Güney çatıya kurulan fotovoltaik sistem, ana banyolarda bulunan depolama tanklarındaki suyu ısıtmak için kullanılır ve elektrik üretir. Konut sahibi ve yapı ustası aileler coşkuyla paylaşıyor: “Saman balyası ev size saf yaşam kalitesi sunar, bu sayede düşük enerji ve teknoloji kullanımının bilinçli tadını çıkarabilirsiniz!”

Weimar’da saman balyaları ile inşa edilen einsB iki aile evinin inşaat verileri

Yapı bileşenleri / yapı elemanları (malzeme bilgisi / kalınlıklar / yüzey işlemleri …)

Enerji konsepti / İçme suyu / Dış mekan tasarımı

Yapı biyolojisi

[1] KfW, Kreditanstalt für Wiederaufbau’nun kısaltmasıdır. KfW, Alman devletine ait kalkınma bankasıdır. Marshall Planı’nın bir parçası olarak II.Dünya Savaşı’ndan sonra 1948’de kurulmuştur. Kreditanstalt für Wiederaufbau, ‘Yeniden Yapılanma için Kredi Kurumu’ anlamına gelir. KfW-Effizienz­Haus-Standard ise Enerji Verimlilik Standardı’dır. Yeni yapılarda enerji verimliliği, enerji döngüsünün önemli bir parçasıdır ve enerji tasarruflu yapılar için bir kriterdir. KfW 40, KfW 40 Plus ve KfW 55 değerleri, farklı verimlilik standartlarını tanımlar. Değer ne kadar küçükse, mülkün enerji gereksinimleri o kadar az olur ve daha fazla finansman alınır. KFW 55 değeri; Enerji Tasarruf Yönetmeliği’ne (EnEV, Energieeinsparverordnung) göre çok verimli ve çevre dostudur ve yapı için finansman alınacağı anlamına gelir (https://www.kfw.de/inlandsfoerderung/Privatpersonen/Neubau/Das-KfW-Effizienzhaus/).

Saman balyası ev hakkındaki film

https://youtu.be/QaxCEgSlRXA

Kaynak: https://baubiologie-magazin.de/strohballen-lego/

Yazar: Mimar Nurgül Ece, Yapı Biyoloğu ve Permakültür Tasarımcısıdır, Berlin ve Düsseldorf’da yaşamaktadır.

Almanca’dan Türkçe’ye çeviren: Damla Yağcı

Çeviri düzenlemesi: Merve Titiz Akman